Η αντίσταση στη Λευκωσία

Στην περιοχή της πρωτεύουσας, διεξήχθησαν οι σφοδρότερες μάχες του «Αττίλα II». Στη Λευκωσία, οι Τούρκοι δεν στάθηκαν ικανοί να προχωρήσουν, ενώ στο στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ υπέστησαν σημαντικές απώλειες (όπως ανάφερα πολύ αναλυτικά παραπάνω). Τη δυτική Λευκωσία υπερασπίσθηκε το 336 Τάγμα Επιστράτων με διοικητή τον ταγματάρχη Δημήτριο Αλευρομάγειρο από την Ελλάδα.

Η δύναμη του τάγματος ξεπερνούσε τους 850 άνδρες, οι οποίοι ήταν έφεδροι από την Αμμόχωστο και στην πλειοψηφία τους ενωτικών αισθημάτων, όπως και οι περισσότεροι Αμμοχωστιανοί. Η δύναμη αυτή εκτεινόταν σε ένα μεγάλο μέτωπο τεσσάρων χιλιομέτρων, το οποίο ξεκινούσε από την οδό Λήδρας, εκεί όπου σήμερα εντοπίζεται το εμπορικό κέντρο της Λευκωσίας, κάλυπτε το προάστιο Αγ.Παύλος και κατέληγε στο ανατολικό άκρο του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ.

Το πρωί της 14ης Αυγούστου, ενώ οι Τούρκοι εκδήλωσαν την κύρια προσπάθεια τους βορειοανατολικά της Λευκωσίας και πρωτίστως στη Μια Μηλιά, εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση και εναντίον του 336 Τάγματος, το οποίο ενισχύθηκε με δύναμη του 211 Τ.Π. Λόχος του τάγματος αυτού, υπό τον Λγό Γ.Παπαχατζόπουλο από την Ελλάδα, δέχθηκε το κύριο βάρος της επίθεσης, βόρεια του ιππόδρομου της Λευκωσίας. Εκεί, γύρω από ένα χαμηλό ύψωμα, έλαβαν χώρα αιματηρές συγκρούσεις.

Οι επιτιθέμενοι χρησιμοποίησαν πληθώρα όλμων, ενώ η αεροπορία τους σφυροκοπούσε τις ελληνκές θέσεις. Ο Τχης Δ.Αλευρομάγειρος περιέτρεχε το μέτωπο του τάγματος και βρισκόταν στην πρώτη γραμμή δίνοντας οδηγίες και εντολές για άμυνα μέχρις εσχάτων.
΄Ελαβε μάλιστα την πρωτοβουλία να εκδηλώσει αντεπίθεση κατά του προαναφερθέντος υψώματος, επί του οποίου είχαν προωθηθεί οι Τούρκοι μετά από μεγάλες απώλειες. Μέχρι το βράδυ, οι απώλειες των επιτιθέμενων ανήλθαν σε 60 νεκρούς και πολλαπλάσιο αριθμό τραυματιών. Την επομένη, 15 Αυγούστου, οι αμυνόμενοι δέχθηκαν εκ νέου αλλεπάλληλες επιθέσεις, τις οποίες απέκρουσαν δίχως να υποχωρήσουν.

Στις 15.00, οι Τούρκοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν ρήγμα ανάμεσα στο 336 Τάγμα και την ΕΛΔΥΚ, επελαύνοντας με άρματα. Το ΓΕΕΦ απέστειλε προς αντιμετώπιση τους τρία άρματα Τ-34, τα οποία έβαλαν κατά των τουρκικών αρμάτων με αποτέλεσμα αυτά να υποχωρήσουν. Τα Τ-34 παρέμειναν εκεί ως τις 21.00, ώστε να αποκλειστεί περίπτωση νέας επίθεσης των Τούρκων κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η κατάσταση ήταν κρίσιμη. Η περιοχή καλυπτόταν από λόχο 100 ανδρών υπό τον Κύπριο Ανθγό Α.Καρρά. Αυτός ανέφερε τηλεφωνικά στον Τχη Αλευρομάγειρο ότι τα τουρκικά Μ-48 πλησίασαν στα 200 μέτρα και κατευθύνονταν εναντίον τους, ενώ οι ίδιοι στερούντο αντιαρματικών. Η διαταγή του ταγματάρχη ήταν λακωνική: «Μείνατε στις θέσεις σας. Σταματήστε τα άρματα με οτιδήποτε. Με τα σώματα σας. Φτάνει να σταματήσουν».

Ο ανθυπολοχαγός Καρράς κλήθηκε στη συνέχεια να δώσει συντεταγμένες στο πυροβολικό. Η πρώτη βολή προσέβαλε και κατέστρεψε ένα από τα άρματα των Τούρκων, οι οποίοι υποχώρησαν. Το πυροβολικό της Εθνικής Φρουράς, με τα εύστοχα πυρά του, συνέβαλε στο να παραμείνει η Λευκωσία ελεύθερη.

Κύπριος ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού αφηγήθηκε ενδεικτικά: «Βρέθηκα στον Αγ.Παύλο ως προκεχωρημένος αξιωματικός παρατηρήσεως. Η μάχη άρχισε την Τετάρτη στις 04.50 το πρωί, όταν έφθασαν τα τουρκικά αεροσκάφη, τα οποίαμας προσέβαλαν. Καθ’ όλη τη διάρκεια των μαχών, που τελείωσαν το απόγευμα της Παρασκευής, οι Τούρκοι μας κτυπούσαν συνεχώς με πυροβολικό, αεροπορία, όλμους και άλλα βαρέα όπλα. Εμείς κατορθώσαμε και αμυνθήκαμε, δεν υποχωρήσαμε από τις θέσεις μας. Από πλευράς μου, ως παρατηρητής του Πυροβολικού, κατόρθωσα και επέφερα μεγάλα πλήγματα στον εχθρό, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε υλικό».

Στις 16 Αυγούστου οι Τούρκοι εξαπέλυσαν γενική επίθεση, πιεζόμενοι από τη συμφωνηθείσα κατάπαυση του πυρός, η οποία πλησίαζε. Προσβλήθηκε η ΕΛΔΥΚ, ο Αγ.Παύλος και το κέντρο της Λευκωσίας. Το σχέδιο του εχθρού προέβλεπε κατάληψη της εντός των μεσαιωνικών τειχών παλαιάς πόλης της Λευκωσίας, του Αγ.Δομετίου και του Αγ.Παύλου. Εκεί διέθεσαν άρματα μάχης και αεροσκάφη, τα οποία προσέβαλλαν διαρκώς τις θέσεις των αμυνόμενων. Στο κέντρο και μέσα από τους στενούς δρόμους της παλαιάς πόλης, επεχείρησαν προώθηση με πεζικό. Όλα αυτά πραγματοποιήθηκαν με πυκνό πυρ όλμων και πυροβολικού.

Το 336 Τάγμα, υποστηριζόμενο από το 211 και από πυροβόλα της Εθνικής Φρουράς, αμύνθηκε σθεναρά και με αυτοθυσία. Ακόμα και οι άνδρες των πλέον προωθημένων φυλακίων του Αγ.Παύλου αρνήθηκαν να υποχωρήσουν. Εκεί πολέμησαν οι έφεδροι Ανθγοί Ν.Κουτσού και Γ.Μαύρης, οι οποίοι, αν και σοβαρά τραυματισμένοι, αρνήθηκαν να διακομισθούν στο νοσοκομείο.

Με τον ίδιο τρόπο πολέμησαν όλοι οι διοικητές και υποδιοικητές των λόχων, στο σύνολο τους Κύπριοι έφεδροι ανθυπολοχαγοί. Στο κέντρο του μετώπου αμύνθηκε ο 2ος Λόχος του 336 Τάγματος, με επικεφαλής τον Κύπριο έφεδρο Ανθγό Χ.Σολομή. Ήταν ένας τόπος ιερός για αυτούς, αφού εκεί, εντός των Κεντρικών Φυλακών Λευκωσίας, βρίσκεται ο χώρος που οι Κύπριοι αποκαλούν «Φυλακισμένα Μνήματα». Εκεί είναι θαμμένοι οι ήρωες της ΕΟΚΑ που έπεσαν μαχόμενοι ή απαγχονίστηκαν από τους Βρετανούς αποικιοκράτες: ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ο Μιχαήλ Καραολής κ.ά.

Ο Σολομής και οι 250 άνδρες του αμύνθηκαν σθεναρά και κράτησαν τις θέσεις τους, διαισθανόμενοι το ιερό τους καθήκον: οι τάφοι των ηρώων δεν έπρεπε να συληθούν από τους Τούρκους. Επρόκειτο για την Ιστορία της ΕΟΚΑ, την Ιστορία της Κύπρου. Κύπριος αξιωματικός άλλου τάγματος, βλέποντας τις συνεχείς και κατά κύματα επιθέσεις των Τούρκων, διέταξε τον Ανθγό Σολομή να υποχωρήσει λέγοντας του χαρακτηριστικά ότι εάν παρέμενε εκεί, θα οδηγούσε τον εαυτό του και τους άνδρες του στον θάνατο. Ο Σολομής αρνήθηκε, ενώ ένας λοχίας του αποκρίθηκε: «Ούτε θέλουμε, ούτε έχουμε δικαίωμα να φύγουμε. Ακόμα κι αν αποχωρήσουν όλοι οι άλλοι, εμείς θα μείνουμε εδώ και θα γίνουμε λιώμα».

Δεξιά του λόχου Σολομή αμύνθηκε λόχος του 211 Τάγματος δύναμης 190 ανδρών. Ο λόχος κάλυψε την περιοχή του ξενοδοχείου «Λήδρα Παλλάς», με επικεφαλής τον Ελλαδίτη Υπγό Ν.Λιγουδιστιανό. Οι Τούρκοι επιτίθεντο συνεχώς, ενώ οι όλμοι τους είχαν μετατρέψει τη γύρω περιοχή σε ερείπια. Δύο αξιωματικοί των κυανόκρανων του ΟΗΕ προέτρεψαν τον Λιγουδιστιανό να υποχωρήσει τονίζοντας του την αριθμητική και μη συγκρίσιμη υπεροχή των Τούρκων. Αυτός όμως αρνήθηκε. Προς μεγάλη απογοήτευση αυτού και των ανδρών του, συμφωνήθηκε με τη λήξη των εχθροπραξιών να εκκενωθεί το «Λήδρα Παλλάς» από τις ελληνικές δυνάμεις. Έτσι, σήμερα, το ιστορικό ξενοδοχείο Βρίσκεται εντός της νεκρής ζώνης. Στο ανατολικό άκρο του μετώπου, μέσα στην παλαιά Λευκωσία, προέβαλε αντίσταση λόχος 150 ανδρών, υπό τους Κυπρίους Ανθγούς Λ.Σοφρωνίου και Π.Παμπόρη.

Οι επιθέσεις των Τούρκων ήταν αδιάλειπτες και χωρίς αυτοί να υπολογίζουν τις απώλειες τους, αφού ήθελαν οπωσδήποτε να καταλάβουν ολόκληρη την παλαιά πόλη, μέχρι το σημείο όπου βρίσκεται η πλατεία Ελευθερίας. Στην προσπάθεια τους αυτή οι Τούρκοι, χρησιμοποίησαν όλμους και εμπρηστικά βλήματα, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν πυρκαγιές σε πολλές οικίες της περιοχής.

Οι συγκρούσεις μέσα στα σοκάκια της παλαιάς πόλης εξελίχθηκαν σε αιματηρές οδομαχίες, στις οποίες οι αντίπαλοι απείχαν μεταξύ τους ακόμη και 15 μόνο μέτρα. Όπως έγραψε χαρακτηριστικά ο συγγραφέας Σπύρος Παπαγεωργίου, «Το 336 Τάγμα Πεζικού αγωνίσθηκε όσο πολύ λίγες μονάδες, η δε ζώνη ευθύνης του υπήρξε η μόνη περιοχή της Κύπρου στην οποία οι Τούρκοι δεν ηδυνήθησαν να εκτελέσουν τα σχέδια τους. Τούτο επετεύχθη κατά μέγα μέρος χάρη στον διοικητή του τάγματος, ταγματάρχη Δημήτριο Αλευρομάγειρο. Αυτός με την αποφασιστική του στάση κατά τις ώρες του θανάσιμου κινδύνου, ενέπνευσε στους αξιωματικούς και τους οπλίτες του τόση πίστη και τόσο θάρρος, ώστε να μείνουν μαζί του και να αγωνισθούν μέχρι θανάτου. Πάντως ο ταγματάρχης είχε υπό τις διαταγές του και εκλεκτό έμψυχο υλικό».

Ο διοικητής του «Εφεδρικού Σώματος», Τχης Π.Πανταζής, αν και δεδηλωμένων φιλομακαριακών αισθημάτων, είπε χαρακτηριστικά σε έφεδρο αξιωματικό που πολέμησε εκεί: «Όταν έμαθα ότι στον Αγ.Παύλο πολεμούσατε εσείς, οι ενωτικοί της Αμμοχώστου, τότε είπα ότι η Λευκωσία αποκλείεται να πέσει στα χέρια των Τούρκων». Το 336 Τάγμα υπέστη μεγάλες απώλειες, προκειμένου να διατηρήσει ελεύθερη την πρωτεύουσα.

Κώστα “Μαυροσκούφη”, ΚΥΠΡΟΣ 1974 – Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ.